Hiperaljezi genellikle sinir hasarı, ilaç kötüye kullanımı (örneğin ağrı kesici aşırı kullanımı) veya kronik inflamatuvar hastalıklar sonrası gelişebilir. Neden Olur? Beyin ve omurilikteki ağrı iletim yolları tekrar tekrar uyarıldığında, bu yollar “ağrıyı ciddiye alma” moduna geçer. Tıpkı bir yangın alarmının en küçük dumana bile yüksek sesle tepki vermesi gibi, sinir sistemi de artık en ufak uyarana abartılı yanıt verir. Bu sürece “santral sensitizasyon” (merkezi hassasiyet) denir. Artık ağrı, yalnızca sinirin değil, beynin kendisinin karar verdiği bir deneyim haline gelir.
Ümit Solmaz
Prof. Dr. Aynur Özge anlatıyor
Hiç elinize hafifçe dokunulduğunda canınızın yandığı oldu mu? Ya da sıcak suya girerken, normalde hissedilen ısıyı bu kez ateş gibi algıladığınız? Bu tür örnekler, beynimizin ağrıyı bazen olduğundan daha büyük algılayabileceğini gösteriyor.
Tıpta bu durumlara “allodini” ve “hiperaljezi” deniliyor. Her iki kavram da ağrının yalnızca fiziksel bir uyarı değil, beynin işleyişine bağlı olarak da değişebilen bir deneyim olduğunu ortaya koyuyor.
Ağrı Her Zaman Dışarıdan Gelen Bir Tehdit midir?
Her zaman değil. Ağrı bazen zararlı bir uyarıyı haber verir, bazen de vücut tehlike geçmiş olsa bile beynin eski kayıtları üzerinden sinyalleri büyütmesiyle ortaya çıkar.
Bu noktada “merkezi duyarlılık” (central sensitization) devreye girer.
Allodini Nedir?
Allodini, normalde ağrı yaratmayan bir uyarının ağrılı olarak algılanmasıdır.
Örnekler:
- Hafif bir saç fırçası dokunuşu → Diken batmış gibi acı
- Pamukla temas → Yanma hissi
- Hafif rüzgar → Bıçak saplanır gibi sızlama
Bu durum genellikle migren, fibromiyalji, nöropatik ağrılar ve kronik baş ağrısı sendromlarında görülür. Özellikle migren atakları sırasında ışığa, sese, kokuya ve dokunmaya karşı gelişen aşırı hassasiyet tipik bir allodini örneğidir.
Hiperaljezi Nedir?
Hiperaljezi, normalde ağrılı olan bir uyarının çok daha şiddetli ağrılı hissedilmesidir.
Örnekler:
- Hafif bir iğne batması → Ciddi yanma veya kasılma hissi
- Egzersiz sonrası kas ağrısı → Kas yırtılmış gibi şiddetli acı
Hiperaljezi genellikle sinir hasarı, ilaç kötüye kullanımı (örneğin ağrı kesici aşırı kullanımı) veya kronik inflamatuvar hastalıklar sonrası gelişebilir.
Neden Olur?
Beyin ve omurilikteki ağrı iletim yolları tekrar tekrar uyarıldığında, bu yollar “ağrıyı ciddiye alma” moduna geçer.
Tıpkı bir yangın alarmının en küçük dumana bile yüksek sesle tepki vermesi gibi, sinir sistemi de artık en ufak uyarana abartılı yanıt verir.
Bu sürece “santral sensitizasyon” (merkezi hassasiyet) denir.
Artık ağrı, yalnızca sinirin değil, beynin kendisinin karar verdiği bir deneyim haline gelir.
Diğer Ağrı Bozuklukları
Bu tabloya eşlik edebilecek başka duyusal bozukluklar da vardır:
-
Disestezi: Dokunmanın ağrı değil, rahatsız edici ve anormal bir his yaratması
-
Parestezi: Uyuşma, karıncalanma veya elektrik çarpması hissi
-
Phantom ağrı: Ampute uzuvda hissedilen ağrı
-
Kronik yorgunlukla ilişkili kas-eklem ağrıları
Kimlerde Görülür?
Allodini ve hiperaljezi sıklıkla şu gruplarda gözlenir:
-
Migren ve küme tipi baş ağrısı hastaları
-
Fibromiyalji ve kronik yorgunluk sendromu olan kişiler
-
Multipl skleroz gibi merkezi sinir sistemi hastalıkları
-
Postherpetik nevralji (zona sonrası ağrı)
-
Çocuklukta travma veya ihmal yaşamış bireyler
-
Uzun süreli stres altında yaşayanlar
Ne Yapılmalı?
Bu tür ağrılar genellikle “dokunulmaz ama anlaşılır” hissedilir. Bu nedenle ilk adım, hastayı anlamak ve duygusunu onaylamaktır.
Tedavi sürecinde:
İlaç tedavileri
Nöromodülasyon teknikleri
Fiziksel terapi ve gevşeme egzersizleri
Multidisipliner yaklaşım (psikolog, fizyoterapist, nörolog iş birliğiyle) uygulanabilir.
Ağrı Abartı Değil, Beynin Öğrendiği Bir Gerçektir
Ağrı çoğu zaman basit bir fiziksel tepki gibi görünse de, beynin öğrenme, hatırlama ve duygu merkezleri devreye girdiğinde bu deneyim oldukça karmaşık hale gelir.
Allodini ve hiperaljezi gibi durumlar, hem hasta hem de hekim için kafa karıştırıcı olabilir. Ancak bu belirtiler “abartı” değil; beynin verdiği dürüst bir yanıtın sonucudur.
Bu yanıtı anlamak, doğru tedaviye ulaşmanın ve hastayı güçlendirmenin ilk adımıdır.
Ağrının bir “anlam taşıdığı” dünyada buluşmak dileğiyle.
